اضطراب جدایی در کودکان

اکثر کودکان هنگام جدایی از والدین، درجه ای از اضطراب و ناراحتی را نشان می‌دهند که این موضوع در مرحله‌ای از سن کودک، یک موضوع طبیعی در فرآیند رشد وی به حساب می آید.
تجربه ثابت کرده کودکان دارای وابستگی شدید، مادرانی دارند که به شدت وابسته هستند و این وابستگی را به کودک منتقل می کنند. یکی از راه های انتقال، پیگیری مداوم وضعیت کودک در هنگامی است که کودک به طور مستقل مشغول کاری می باشد. این مادران وابسته، دائم وضعیت کودک را تحت کنترل دارند که کودکشان کجاست، چه می کند، گرسنه نشود، خسته نباشد، خطری تهدیدش نکند.

ترس از جدایی کودک

كودكان هنگام جدايي يا دوري از مادر احساس ناراحتي و اضطراب مي كنند. اين ترس و ناراحتي اضطراب جدايي خوانده مي شود كه اضطراب جدايي معمولأ براي نخستين بار در هفت ماهگي رخ مي دهد، در 10 تا 18 ماهگي به اوج خود مي رسد و در 3 سالگي از بين مي رود .
گذر از اين مرحله رشد تا اندازه اي به خلق و خوي كودك و همچنین مهارت هاي فرزندپروري والدين او بستگي دارد.
بعضي از كودكان حتي در سنين بالاتر هم از جداشدن از والدين خود مي ترسند. ترس اين كودكان ديگر اضطراب جدایی طبيعي تلقي نمي شود بلكه اختلال اضطراب جدايي نام مي گيرد. اضطراب جدایی به معنای نگرانی زیاد فرد درباره جدایی های موقت است.
کودکانی که دچار اضطراب جدایی هستند به شدت نگرانند که هنگام دوري از والدین، خودشان یا والدین شان آسیب یا صدمه ای ببینند و يا ديگر نتوانند يكدیگر را پيدا كنند. در هنگام جدايي يا پيش بيني جدايي احتمالي، این کودکان شدیداً نگران می شوند و حتي گاه علائم جسماني پيدا مي كنند و از شکم درد، سردرد يا حالت تهوع شکایت می کنند.

نشانه های ترس از جدایی

١- کودک به خاطر جدایی از والدین گریه می کند.
٢- برای سلامتی والدین بسیار نگران است.
٣- نگران دزدیده شدن است ؛ به همین جهت در مکان های شلوغ دست آن ها را رها نمی کند.
٤- در مجالس و مهمانی هایی چون جشن تولد همسالان، به تنهایی و بدون حضور والدین حاضر نمی شود.
٥- در اتاق، تنها نمی ماند.
٦- در اتاقی مستقل و جدا از پدر و مادر نمی خوابد.
اضطراب کودک هنگام جدا شدن از والدین معمولاً از یک روز به روز دیگر متفاوت است، یک روز کودک هنگام جدا شدن از مادر مضطرب می‌شود، روز دیگر به مادر می‌چسبد و غمگین است و یک روز دیگر، قشقرق راه انداخته و در مقابل جدایی مقاومت و واکنش شدید از خود نشان می‌دهد.
برای کودکانی که تجربه جدایی‌های بسیار مکرر و یا بسیار اندک از مادر داشته‌اند، جدایی ممکن است اضطراب بیشتری را ایجاد کند. هرچه کودک بزرگ‌تر می‌شود و مفهوم زمان را درک می‌کند و در هنگام جدایی با او بهتر رفتار می کنند، از اضطراب او کاسته می‌شود.

عوامل دخیل در شدت اضطراب جدایی کودک

-خستگی و بیماری کودک
-تغییر در عادات و برنامه‌های منزل
-تغییراتی که در خانواده رخ می‌دهد مانند: تولد فرزند جدید، طلاق، جدایی والدین، مرگ و یا بیماری اعضای خانواده و …
-عوض شدن پرستار و یا مراقبین کودک
-والدین معمولاً علت اضطراب جدایی نیستند ولی می‌توانند با رفتارهای خود آن‌را بدتر یا بهتر کنند.
-کودکانی که از نظر ذاتی، کودکان سخت و دشواری هستند و به تغییرات جدید، مکان و اشخاص جدید دیر عادت می کنند، بیشتر مستعد اضطراب جدایی هستند.

راهکارهایی برای کم کردن شدت اضطراب جدایی در کودکان

اگر کودک شما علائم اضطراب جدایی را نشان می‌دهد، این توصیه‌ها را به کار ببندید:

١- ابتدا مطمئن شوید که کودکتان بیمار نیست و یا دچار فشار روحی وعاطفی خاصی نشده است چون این مسایل میتواند شرایطی را به وجود آورد که کودک بیشتر از قبل به شما وابسته شود.

٢- – یکی از بازی های بسیار مناسبی که دراین دوران کاربرد دارد بازی «دالی موشه» است. انجام این بازی می تواند به کودک بیاموزد که ندیدن چیزی به معنای عدم وجود آن نیست. لذا مفهوم اضطراب جدایی را به شکلی راحت تر و سریعتر درک می کند.

٣- زمانی که شیرخوارتان شما را نگاه نمی کند حتی الامکان از ترک او خودداری کنید. مادران گاهی دنبال فرصتی می گردند تا از حواس ﭘرت شدن کودک به اطراف استفاده کرده و از محل خارج شوند. اینکار نه تنها از بی تابی و بیقراری فرزند شما کم نمی کند، بلکه باعث افزایش اضطراب و نگرانی او خواهد شد.
٤- در صورتی که قصد دارید کودک را به مراقب یا ﭘرستاری بسپارید اجازه دهید که کودک وی را بخوبی بشناسد و زمانی را برای ارتباط برقرار کردن پرستار و کودک قرار دهید.

5-به مادر یا مراقب توصیه می کنیم که هرگاه قصد ترک کردن فرزند خود را دارید مثلا برای مدت کوتاهی می خواهید از اتاق بیرون بروید در این مدت با فرزند خود صحبت کنید به این معنی که شرایطی را به این طریق به وجود آورید که کودک از طریق کلامی با شما در ارتباط باشد علیرغم اینکه شما را در ﭘیش خود نمی بیند .این کار کودک را مطمئن میکند که مادرش در همان نزدیکی است و لذا از شدت اضطراب وی تاحد زیادی می کاهد

٦- سعی کنید در بین 8 تا 12 ماهگی که احتمال شروع اضطراب جدایی زیاد است، کودک را در مهد کودک نگذارید.

٧- از سن ٦ ماهگی به بعد در زمان‌هایی کوتاه و به‌طور گه گاه از پرستار کودک و یا شخص نزدیک دیگر استفاده کنید تا کودک را مراقبت و نگهداری کند. این موضوع علاوه بر آن‌ که کمک می‌کند تا کودک در زمان‌ هایی کوتاه، دور شدن از مادر را تجربه کند، فرصتی را نیز در اختیار کودک قرار می‌دهد تا اعتماد به سایر بزرگسالان در او شکل گیرد.

٨- از ١٢ ماهگی به بعد کودک را وارد ارتباط با همسالان نمائید. (گر چه کودک در این مرحله معمولاً وارد بازی‌های مشارکتی نمی‌شود) و از سن ٣ سالگی می‌توانید فرصت تجربه بازی‌های گروهی را به او بدهید.

٩- سعی کنید هنگامی که کودک خسته یا گرسنه است او را تنها نگذارید. بهتر است کودک را پس از خوردن غذا و چرت زدن ترک کنید.

١٠- به تدریج کودکتان را عادت دهید که بدون حضور شما با افراد دیگر تنها بماند.

١١- هنگام ترک کردن کودک آرام و باثبات بمانید. اعضای خانواده به کودک می‌گویند که شما رفته‌اید اما بازمی گردید ، یک چارچوب زمانی برای کودک تعیین کنید.
١٢- به قولی که داده‌اید عمل کنید، وقتی قول دادید در یک زمان معین برمی‌گردید، دیر نکنید.

کمک به کودک دچار اضطراب جدایی

-در برابر ترس کودک واکنش شدیدی نشان ندهید.
-قبل از آنکه کودک را در محل جدید ترک کرده و تنها بگذارید، کمک کنید تا کودک با محیط و مردم جدید آشنا شود.
-هرگز او را به زور به تنها ماندن مجبور نکنید.
-فرزند خود را به تنها رها کردن در بیرون تهدید نکنید.
-چیزی از محدودیت های پیشین کم نکنید؛ برای مثال اگر قبل از این با خواهر و یا برادرهایش می خوابیده است، و تقاضا می کند با شما بخوابد، اجازه ندهید؛ زیرا کاستن از محدودیت ها سبب می شود که باور کند ترسش واقعی است.
-روی موارد مثبتی که در محیط جدید رخ می‌دهد متمرکز شوید، نگذارید بچه‌ها از تصور چیزهای بدی که ممکن است رخ دهد نگران شده و بترسند.

-اضطراب کودک را به تمسخر نگیرید و او را به‌خاطر این ترس و اضطراب سرزنش و شماتت نکنید.

-اجازه دهید تا کودک شما بداند که می‌فهمید چقدر سخت است که انسان از کسی که تا این حد دوستش دارد جدا شود، کودک را درک کنید و بپذیرید. اما زیاد با او همدردی و دلسوزی نکنید.
-تسلیم خواسته کودک نشوید و به او بفهمانید که در امنیت و سلامت خواهد بود.
–عشق، محبت و علاقه بی‌قید و شرط خود را از کودک دریغ نکنید.

-اگر کودک بزرگ‌تر است او را به کودکان دیگری که در آن محیط هستند معرفی کنید و بازی و تفریح خاصی را با آن‌ها ترتیب دهید.
-دزدکی و یواشکی کودک را ترک نکنید و حتما با کودک خداحافظی کنید.
-هنگام ترک کودک او راببوسید و نوازش کوتاهی نموده و با خوشرویی از او خداحافظی کنید.
-مراسم خداحافظی و ترک کودک را خیلی طولانی نکنید، بر احساسات دلسوزانه خود غلبه کنید و چندین بار نروید و برگردید.
-قبل از شروع مهد، آمادگی و یا مدرسه، تدارک کتاب، دفتر و وسایل مورد نیاز کودک را ببینید و برای فراهم آوردن آنها کودک را مشارکت بدهید.
-حتی زمانی که فکر می‌کنید مربی و یا معلم کودک شما سخت‌گیر است و یا کودک توسط کودک دیگری مورد قلدری و اذیت قرار گرفته است، او را از مدرسه و یا مهد خارج نکنید، سعی کنید مشکل را رفع نمائید.
-در بازی‌ها با ایفای نقش، جدایی را با کودک تمرین کنید.
-پس از بردن کودک به مهد یا مدرسه مدتی آنجا بمانید، سپس کودک را با معلم یا مربی تنها بگذارید و سپس نزد او برگردید.
-موقع ترک کردن کودک راحت و آرام بمانید و به وضوح به او بفهمانید که برمیگردید.
-توصيف فعاليتهاي شخصي شما به او کمک می کند. .براي او بگوييد که در مدت دوري از او چه کارهايي انجام داديد و کدامشان در ارتباط با او بوده است.
-براي پرورش احساس استقلال و اعتماد به نفس در فرزندتان با ابزار دوستي و توجه از او بخواهيد اتفاقات روزمره را برايتان بازگو کند و در اين حین با گوش دادن فعال از او استقبال کنید.

سخنی با مربیان و معلمان کودک

خود را به کودک معرفی کنید و از او دعوت کنید تا با اسباب‌بازی‌ بازی کند یا چیزی بخورد.

اگر کودک دچار حمله هراس شده است از والد بخواهید نزد کودک بماند تا وی آرام‌تر گردد و او را با صدایی گرم ، محبت‌آمیز، راسخ و قاطع آرام کند.
هرگز کودک را به‌خاطر اضطراب و غمگینی‌اش مورد انتقاد قرار ندهید.
در پایان…
مهم تر از کمیت یک ارتباط، کیفیت ارتباط است پس سعی کنید در مدت زمانی که با کودک هستید او را بغل نموده و نیازهای عاطفی او را برآورده کنید. همچنین سعی کنید با وی بازی کنید و بسیاری از مهارت ها را در حین بازی به کودک آموزش دهید.
اضطراب جدایی یک مرحله ی گذرا از مراحل رشد است و نهایتا این دوران به اتمام خواهد رسید. اوج آن قبل از 2 سالگی است و بعد از این دوران از شدت آن به میزان زیادی کاسته خواهد شد و جای هیچگونه نگرانی نیست اما در صورت تداوم و شدت یافتن این مشکل، به یک مشاور کودک متخصص به صورت حضوری مراجعه کنید.

منبع: دنیای روانشناسی